Próba przekroczenia psychotycznego stanu umysłu

Film Tarnation (2003) jest awangardowym dokumentem, w którym Jonathan Caouette za pomocą rodzinnych fotografii, zmontowanych filmów, które nagrywał od 11-stego roku życia (przez 20 lat), nagrań z sekretarek telefonicznych przedstawił historię swojego życia. Jego filmowa narracja głównie wiązała się z postacią matki, która cierpiała na schizofrenię. Film chronologicznie pokazuje wydarzenia z życia Jonathana, jego matki, babci i dziadka – ich losy wrastają w siebie, stają się jedną historią choroby, z której Jonathan, tworząc dokument, chce się wyzwolić przez montowanie kolekcji zdarzeń z rodzinnej pamięci, budowanie własnej świadomości i namysłu nad tym co się wydarzyło i w jaki sposób opracować to psychicznie. Reżyser przez 20 lat zbierał materiał po to, aby dokonać selekcji w tym zbiorze, zmontować wybrane i najważniejsze dla niego elementy, poddać je wizualizacyjnej obróbce, ułożyć w pamięciowym szeregu. Jonathan opracowywał swoją pamięć autobiograficzną, aby nadać namysł i znaczenie surowemu materiałowi, który dawniej nieuporządkowany i trudny do zrozumienia budził w nim prawdopodobnie lęk. Nie tylko proces tworzenia Tarnation jest formą symbolizacji tego, co surowe i dotychczas nie opracowane, lecz także proces odbioru filmu przez widza stanowi kolejny, ,,trzeci” element oddzielający Jonathana – kolekcjonera rodzinnej pamięci od symbiotycznej i pochłaniającej relacji z jego matką Renee.

Historia Jonathana pełna jest traumatycznych wydarzeń, które nie pozwoliły na jego emocjonalny rozwój, na wykształcenie stabilnych struktur psychicznych. Jego matka cierpiąca na schizofrenię, wielokrotnie była poddawana intensywnej terapii elektrowstrząsowej aż do ostatecznego uszkodzenia mózgu i poważnych dysfunkcji w jej psychice, co generowało jej częstsze wizyty w szpitalach psychiatrycznych. W tym czasie Jonathan opuszczony przez nią trafiał do rodzin zastępczych, w których był nadużywany fizycznie i psychicznie. Ostatecznie zaadoptowali go dziadkowie, którzy także posiadali deficyty psychiczne (uzależnienie od alkoholu, kleptomania) i nie byli w stanie zapewnić poczucia bezpieczeństwa wnukowi. Przez kolejne lata Jonathan zyskiwał sławę w klubach gejowskich odgrywając rolę kobiety – piosenkarki, zawiązywał związki z mężczyznami, próbował oddzielić się od toksycznej rodziny, która sama potrzebowała pomocy. W tym czasie przeniósł się z Teksasu do Nowego Jorku.

Tarnation stanowi proces autoterapii, której dokonuje Jonathan – łącząc, montując, modyfikując obrazy z przeszłości. W ten sposób odbudowuje swoje ,,ja” zniszczone i pokawałkowane. Dzięki próbie odbudowania własnej pamięci, a także dzięki rozwojowi myślenia realistycznego (przez opracowanie surowego materiału z przeszłości) Jonathan tworzy swoją tożsamość. Przez zabiegi na materiale filmowym usiłuje także zapanować nad czasem przeszłym i nad przyszłością, budzącą w nim lęk (obawia się, że choroba matki jest dziedziczna i straci wszystko to nad czym pracował).

Jonathan usiłuje chronologicznie ułożyć wydarzenia ze swojego życia, jednak są one oderwane od jego osoby i zupełnie nie powiązane z jego stanem emocjonalnym. W filmie dokumentuje hospitalizacje matki, swoje próby samobójcze, samouszkodzenia, pobyty u rodzin zastępczych i wiele innych traumatyzujących wydarzeń, ale w oderwaniu od znaczenia tych zdarzeń w jego życiu. Dzieje się tak, ponieważ takie znaczenie nie pojawiło się w umyśle Jonathana jako reprezentacja tych dramatycznych momentów. Emocjonalne odcięcie się od traumatycznych wydarzeń w tym wypadku jest obroną Jonathana przed doświadczeniem silnych urazów, które mógłby emocjonalnie przeżyć przez nadanie im znaczenia, lecz są one na tyle destrukcyjne, że umysł Jonathana broni się przed retraumatyzacją (powtórzeniem przeżycia traumy). Być może jedyne, co można było zrobić z tą historią nadużyć w czasie kiedy Jonathan czuł bezradność związaną z nawracającym lękiem, to ułożyć tę historię w chronologicznym porządku, aby w przyszłości móc nadać jej znaczenie.

Jonathan montując dokument próbuje separować się od matki i dziadków – opuszcza dom rodzinny i zamieszkuje z kochankami. Wtedy poszukuje znaczeń swojej przeszłości, ponieważ nie czuje się w niej zanurzony tak jak dawniej. Może bezpiecznie zadawać pytania, o to jak wyglądało jego dzieciństwo. Nie otrzymuje na nie odpowiedzi, ale rozpoczyna proces badawczy, polegający na potrzebie opracowania surowego materiału pamięciowego ze swojej przeszłości.

W pojedynczych filmach, które opracowuje w dokumencie, często odgrywa role chorych, skrzywdzonych kobiet, nigdy nie będąc sobą ani postacią męską. Być może w ten sposób stawał się chorą matką, odtwarzał jej rolę, ponieważ tylko w ten sposób mógł przeżyć i zrozumieć jej szaleństwo. Na tych krótkich filmach odtwarzał swoje traumatyczne dzieciństwo z perspektywy kobiety – on sam jako dziecko zanikał (filmy kręcił w wieku 12 lat). W tym czasie Jonathan głównie budował swoją tożsamość w oparciu o postać matki. Sam zanikał, co mogło się wiązać z jego obroną, ucieczką od własnej bezradności – oddzielenie się od traumatycznych doświadczeń przez odgrywanie roli skrzywdzonej kobiety, przypominanie trudnych wydarzeń bez emocjonalnego kontaktu z nimi. Jednak wraz z procesem dojrzewania Jonathana, procesem jego samoświadomości, przeżywał coraz częściej lęk, który wiązał się z poczuciem zagrożenia, że utknie w toksycznym środowisku na zawsze. Wraz z lękiem pojawia się w Jonathanie pragnienie stworzenia własnej pamięci o życiu, a co za tym idzie własnej tożsamości, która będzie mu mogła dać poczucie bezpieczeństwa.

Estetyka filmu jest pełna pofragmentowanych, migotliwych i zniekształconych zdjęć, poszarpanej fabuły oraz muzyki kontrastującej z obrazem, zdjęć i ich multiplikacji. Te zabiegi oddają percepcję osoby psychotycznej, która utknęła w rzeczywistości wewnętrznej i subiektywnej oraz pozbawionej reguł, świadomego namysłu.
Próba oddzielenia od świata psychozy matki, kończy się ponownym przeżyciem lęku przed pustką, samotnością i rozpadem Jonathana, a także jego wycofaniem z życia. Choroba staje się dla Jonathana nieuniknioną koniecznością, formą psychicznej śmierci, której perspektywa staje się coraz bliższa. Jonathan przeżywał cierpienie związane z możliwością gwałtownej utraty tego, co udało mu się wypracować za pomocą łączenia wewnętrznego chaosu (samoświadomość, podjęte próby wyodrębnienia się od matki i dostrzeżenie przez Jonathana możliwości kontaktu ze światem zewnętrznym, z którym znalazł połączenie dzięki zadawaniu pytań o urojenia matki i jej historię, namysłowi nad dzieciństwem, poszukiwaniu źródeł psychozy w jego życiu i życiu matki). Jonathan podjął próbę tworzenia, rekonstrukcji życia, nie zaś jego destrukcji (która następuje w psychozie).